Bosje Mees en de geruchten

Op de plaats van de Multi Functionele Accommodatie Nieuw Bergstein heeft vroeger villa Bergstein gestaan die in 1944 is verwoest door een V1 raket. Veel inwoners van Ellecom weten dat, al was het maar door de film ‘Bosje Mees’ die in 2004 is opgenomen in Ellecom, met dorpsbewoners als acteurs. Wat nu bekend staat als ‘Bosje Mees’ is in feite een restant van de voormalige parktuin van villa Bergstein. 

De film verhaalt over een projectontwikkelaar en zijn vriendin die er wel wat in zien om op het terrein naast de school een seniorenwooncomplex neer te zetten. Kinderen uit het dorp krijgen dat in de gaten en weten de plannen tegen te houden. Met behulp van de butler van Middachten ontdekken ze in documenten dat er bouwvoorwaarden rusten op het gebied: alleen een ‘Mees’ mag bouwen of Middachten moet – als vroegere eigenaar  – toestemming geven. Middachten geeft gelukkig geen toestemming en de bouwplannen gaan definitief niet door! Iedereen blij. 

In werkelijkheid is Middachten nooit eigenaar geweest van Bergstein. Wel heeft in 1852 de toenmalige eigenaar Ernst van Löben Sels met Middachten grond geruild waardoor Middachten als pastorie de Olde Wehme heeft gebouwd en de weduwe van Ernst in 1870 het huis op de hoek van Selsweg en Buitensingel liet bouwend. Dat kreeg de naam Klein Bergstein. 

‘Groot Bergstein’ is sinds 1948 eigendom van de gemeente Rheden. 

De gemeente wilde rond 1990 een woonwagenkamp vestigen op het terrein van Bergstein, met een toegangsweg vanaf de Binnenweg. Inwoners van Ellecom maakten tegen de plannen bezwaar voor de rechter. In 1992 was de uitspraak in hoger beroep. De rechter oordeelde op basis van notariële akten dat er geen toegangsweg mocht worden aangelegd vanaf de Binnenweg naar het beoogde kamp en het plan verdween van tafel.

In 1993 verscheen het boek ‘Tijd Gerekt’ van Elisabeth Keesing, in Ellecom bekend als mevrouw Van Tricht. Het speelt in Ellecom in het jaar 1989 en net als in de film ‘Bosje Mees’ is er sprake van een projectontwikkelaar die plannen heeft met de parktuin die bij ‘het grote huis’ hoort. Met snode bedoelingen papt hij aan met een van de dochters maar hij wordt onschadelijk gemaakt. Het boek is nog steeds leverbaar, sinds 2013 ook als E-boek.

Al langere tijd doen in het dorp geruchten de ronde dat op het terrein rond het voormalige huis Bergstein niet gebouwd mag worden. Momenteel realiseren Ruth Frederiks en Lieke in ’t Veld een natuurspeelplek aan de rand van ‘Bosje Mees’, ter hoogte van de schommels. De gemeente diende daarvoor toestemming te geven. Bij dit initiatief kwam weer de vraag op wat er juridisch is toegestaan. Hoe zit het nu met dat bouwverbod? Wat mag wel en wat niet in en bij Bosje Mees? 

Het bleek dat de situatie vrij ingewikkeld is doordat in de loop van de tijd diverse percelen werden afgescheiden of juist samengevoegd. De afspraken staan bovendien in oude notariële akten die eerst in de archieven moesten worden opgespoord. Inmiddels is het wel duidelijk geworden.

In 1931 werd Bergstein, na overlijden van de bewoonster, aangekocht door de gemeente en heel snel weer doorverkocht aan de familie Mees. Op dat moment stond er langs de Binnenweg een 2 ½ meter hoge muur met theekoepel als begrenzing van de tuin van Bergstein. Deze muur stond er al minstens vanaf 1778 want is afgebeeld op een tekening uit dat jaar. Blijkbaar zag op dat moment in 1931, mevrouw Massink-de Rooij van het huis Bernhalde haar kans schoon om van de muur af te komen die haar uitzicht belemmerde. Zowel mevrouw Massink als de familie Mees – kersverse eigenaar van Bergstein – lieten op 9 maart 1931 vastleggen dat er op bepaalde perceeldelen erfdienstbaarheden kwamen te rusten. Die van Mees gelden nu niet meer want ze vervielen toen in 1948 Mees grond en huis terug verkocht aan de gemeente maar die van Massink gelden nog steeds.

Volgens deze akte maakten de gemeente Rheden en mevrouw Massink afspraken over een strook grond langs de Binnenweg. Deze strook is bij de verkoop van Bergstein aan Mees in 1931 door de gemeente afgescheiden van het perceel van Bergstein en eigendom gebleven van de gemeente. De strook heeft een driehoekige vorm, smal aan de oostzijde (vanaf de Olde Wehme) en breed aan de westzijde langs de Selsweg (tot waar nu de muziektent staat). Mevrouw Massink verkreeg bepaalde rechten op die strook grond, waar ze de gemeente 3.000 gulden voor betaalde. De navolgende erfdienstbaarheden zijn volgens de akte ‘ten behoeve en ten nutte’ van het perceel van Bernhalde en komen ‘ten laste’ van de strook langs de Binnenweg. Als volgt:
1. op betreffende strook grond mag nimmer worden gebouwd.
2. de eigenaar van de strook grond moet dulden dat die strook grond, behoudens een (al bestaande) toegangsweg vanaf de Binnenweg naar Bergstein, als plantsoen blijft aangelegd en mag geen daden verrichten die daarop inbreuk zullen of kunnen maken.
3. de gemeente Rheden zal zorg dragen dat de op de betreffende strook grond langs de Binnenweg aanwezige muur wordt afgebroken, dat de strook als plantsoen wordt aangelegd en dat een hekwerk wordt geplaatst ter afscheiding van het perceel van de gemeente en dat van de heer Mees.  

Hiermee is ‘het bouwverbod’ verklaard. Andere erfdienstbaarheden ten aanzien van het perceel van Bergstein zijn niet gevonden. De gemeente Rheden kwam dan ook in januari 2021 tot de conclusie dat toestemming kon worden gegeven voor de aanleg van de Natuurspeelplek.

De muziektent op de hoek van de betreffende strook grond is trouwens te danken aan mevrouw Massink en de donatie die zij daarvoor deed. Zij was beschermvrouwe van Excelsior en vond blijkbaar dat de bouw van een muziek-tent op die plek geen afbreuk deed aan het concept plantsoen. Er zelfs aan
bijdroeg wellicht. In het dorp wordt gehecht aan de waarde die de voormalige tuin van Bergstein heeft als dorpspark. 

Werkgroep Groen van Ellecoms Belangpleit er voor dat wat ooit de parktuin van landhuis Bergstein was maar nu feitelijk als dorpspark fungeert, in de toekomst beter beheerd gaat worden, met oog voor de aanwezige kwaliteiten. Na een grondig historisch onderzoek kan in samenspraak tussen gemeente en bewoners van Ellecom een toekomstvisie en beheerplan worden gemaakt. Zo kunnen bijvoorbeeld de resten van de voormalige tuinaanleg worden opgeknapt, waaronder het nog rudimentair aanwezige stelsel van oude wandelpaden, de oorspronkelijke zichtlijnen en parkachtige beplantingen. Zo zal er volgens de werkgroep een goede balans kunnen komen tussen de natuurwaarden en de ruimte om te spelen. Dit biedt de beste garantie dat park Bergstein voor alle Ellecommers blijft behouden in de toekomst !

Margritha Isings

Bronnen:
– Artikelen van John Striker in Ambt en Heerlijkheid, publicatie van de Historische Kring Rheden / Rozendaal: Nummer 161 december 2008  +  Nummer 175 juni 2012
– Acte Rooij : notariële acte 9 maart 1931. GA 3152- inv. nrs. 458 – 470
– Film ‘Bosje Mees’, via YouTube;   http://bernhaldeproductions.nl/bosje-mees-2/
– Elisabeth Keesing: Tijd gerekt (Querido; nu Singel Uitgeverijen)

>> Historie van Ellecom